Jan Jur-Gorzechowski

---

Życiorys

Działalność niepodległościowa

Jan Jur-Gorzechowski przyszedł na świat jako syn Henryka, byłego powstańca z zrywu 1863 roku, oraz Zofii z rodu Tonkel-Ślepowron. W jego rodzinie znajdował się także jego brat, porucznik Henryk Gorzechowski (1892–1940), który był ofiarą zbrodni katyńskiej oraz artystą, autorem znanego obrazu Matki Bożej Kozielskiej. Po ukończeniu podstawowego sześcioklasowego gimnazjum w Siedlcach podjął dalszą edukację w Wyższej Szkole HandlowejLeopolda Kronenberga w Warszawie, gdzie studia zakończył w 1897 roku, zdobijając tytuł urzędnika kolejowego.

W okresie swojej nauki był aktywnym członkiem młodzieżowych organizacji konspiracyjnych. Jego działalność niepodległościowa zaczęła nabierać tempa od działań w Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) od roku 1904. Niezapomnianym momentem było zorganizowanie i dowodzenie akcją uwolnienia dziesięciu więźniów politycznych skazanych na karę śmierci 24 kwietnia 1906 roku z Pawiaka. Akcja ta została przeprowadzona przez zespół sześcioosobowy pod jego dowództwem, w której uczestniczyli również m.in. Edward Dąbrowski „Łysy” oraz Franciszek Łagowski. Niestety, w listopadzie 1907 roku Gorzechowski został aresztowany, a w maju roku następnego jego karę zesłania zmieniono na wydalenie z terytoriów Rosji.

Po 1908 roku rozpoczął działalność w Związku Walki Czynnej, a następnie w Związku Strzeleckim we Lwowie. W sierpniu 1914 roku wstąpił do Legionów Polskich, po czym w listopadzie tego samego roku, po rozformowaniu oddziału Wacława Kostki-Biernackiego, objął funkcję szefa żandarmerii polowej I Brygady Legionów. W lipcu 1915 roku, z rozkazu c.k. Naczelnej Komendy Armii, został aresztowany z powodu nieprawnego werbunku. Został ukarany czternastodniowym aresztem pokojowym za przekroczenie swoich kompetencji, a władze austriackie zażądały jego usunięcia z Legionów. Na koniec kwietnia 1916 roku przeniósł się do Warszawy, gdzie wszedł w struktury Komendy Naczelnej Polskiej Organizacji Wojskowej.

W dniu 11 listopada 1918 roku Jan Jur-Gorzechowski objął stanowisko komendanta Milicji Miejskiej w Warszawie, następnie zajął się organizowaniem Policji Państwowej, a także objął dyrektorat Departamentu Bezpieczeństwa w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych.

Służba w Wojsku Polskim

Na mocy decyzji z dnia 13 grudnia 1918 roku, Gorzechowski został przyjęty do Wojska Polskiego, a jego awans na rotmistrza żandarmerii datuje się na 2 grudnia 1918 roku. W styczniu 1919 roku, w obliczu nieudanego zamachu stanu zorganizowanego przez endecję, odniósł poważne obrażenia, co przyczyniło się do zwiększenia jego autorytetu w oczach Józefa Piłsudskiego.

Na stałego członka żandarmerii powrócił w sierpniu 1919 roku, zajmując od tego czasu różne ważne stanowiska, m.in. oficera do zleceń Dowództwa Żandarmerii Polowej oraz dowódcy Żandarmerii Polowej, który objął 27 września 1920 roku. Również dowodził III dywizjonem żandarmerii w Grodnie od 7 lipca 1922 roku aż do 22 grudnia 1927 roku.

W latach 1922–1929 żył w drugim związku małżeńskim z Zofią Nałkowską, a z pierwszego małżeństwa miał syna Stanisława, który zginął 25 września 1939 roku, pełniąc obowiązki podporucznika rezerwy i dowódcy plutonu pieszego żandarmerii nr 28. W latach 1927–1928 pełnił funkcję komendanta miasta Brześć. W lutym 1928 roku został przydzielony do Komendy Miasta Warszawy, z zachowaniem dotychczasowego dodatku służbowego. 12 grudnia 1928 roku objął stanowisko komendanta głównego Straży Granicznej przy Ministerstwie Skarbu oraz uzyskał zwolnienie z dotychczasowego stanowiska w komendzie placu Warszawa.

Dnia 19 marca 1938 roku został awansowany na stopień generała brygady, a 1 marca 1939 roku przeszedł w stan spoczynku. Po zakończeniu kampanii wrześniowej trafił do obozu internowania w Rumunii, w Ploeszti. Po pewnym czasie dostał się na Bliski Wschód, gdzie od grudnia 1940 roku do kwietnia 1943 roku przebywał w Ośrodku Zapasowym Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich w Palestynie. W okresie 1943-1947 pozostawał bez przydziału, z kolei z upoważnienia polskich władz organizował i nadzorował szkolenie służb porządkowych na terenie Palestyny.

Po zakończeniu demobilizacji związał się z Wielką Brytanią, osiedlając się w Brookwood w hrabstwie Surrey, gdzie zmarł 21 czerwca 1948 roku w wojskowym szpitalu w Londynie. Jego ostatnim miejscem spoczynku stał się cmentarz w Brookwood.

Inne informacje

Z inspiracji wspomnieniami Jana Jura-Gorzechowskiego powstała produkcja filmowa zatytułowana „Dziesięciu z Pawiaka”, która miała swoją premierę w 1931 roku. Za reżyserię tego dzieła odpowiedzialny był Ryszard Ordyński, a scenariusz stworzył Ferdynand Goetel.

W filmie tym rolę tytułowego „Jura” zagrał Józef Węgrzyn, który wcielił się w postać Jan Jura-Gorzechowskiego, przynosząc historię na ekran w sposób wyrazisty i niezapomniany.

Awanse

Jan Jur-Gorzechowski, znany ze swojego wkładu w historię wojskowości, przeszedł szereg znaczących awansów podczas swojej kariery wojskowej. Poniżej przedstawiono chronologiczne zestawienie jego stopni wojskowych:

• podporucznik – grudzień 1914 roku,
• porucznik – maj 1915 roku,
• rotmistrz – 13 grudnia 1918 roku, przyznany ze starszeństwem od 2 grudnia 1918 roku,
• major,
• podpułkownik – zweryfikowany 3 maja 1922 roku, uzyskane ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 roku, z 4. lokatą w korpusie oficerów żandarmerii,
• pułkownik – 1 grudnia 1924 roku, ze starszeństwem z dnia 15 sierpnia 1924 roku, z 1. lokatą w korpusie oficerów żandarmerii,
• generał brygady – 19 marca 1938 roku.

Ordery i odznaczenia

Jan Jur-Gorzechowski był wyróżniającą się postacią, która zasłużyła się w historii Polski poprzez swoje nieocenione osiągnięcia wojskowe. Wśród jego licznych odznaczeń i nagród, można wymienić szereg prestiżowych orderów oraz medali, które świadczą o jego odwadze i poświęceniu.

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 4946, przyznany w 1921 roku,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, otrzymany 9 listopada 1931 roku,
• Krzyż Niepodległości z Mieczami, nadany 20 stycznia 1931 roku,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski z dnia 10 listopada 1928 roku,
• Krzyż Walecznych, którym odznaczono go czterokrotnie,
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
• Odznaka „Za wierną służbę”,
• Odznaka Pamiątkowa „Pierwszej Kompanii Kadrowej”,
• Krzyż Komandorski Orderu Gwiazdy Rumunii, przyznany w Rumunii w 1929 roku.

Upamiętnienie

20 marca 2015 roku była datą, która na stałe weszła w karty historii, gdyż to tego dnia została zatwierdzona decyzja Nr 65/MON Ministra Obrony Narodowej. Data ta jest związana z nadaniem Oddziałowi Specjalnemu Żandarmerii Wojskowej w Mińsku Mazowieckim imienia gen. bryg. Jana Tomasza Gorzechowskiego, znanego jako „Jura”. To zaszczytne imię niesie ze sobą nie tylko pamięć o jego dokonaniach, ale i zasługi dla kraju.

Warto zaznaczyć, że Bieszczadzki Oddział Straży Granicznej w Przemyślu również nosi imię tego wielkiego Polaka, co podkreśla jego znaczenie w społeczności lokalnej i w strukturach wojskowych.

Na terenie warszawskiej Woli znajduje się skwer, który został nazwany imieniem gen. Jana Jura-Gorzechowskiego. Lokalizacja tego skweru jest niemniej ważna, gdyż mieści się on między ulicami: Dzielną, Smoczą, a także al. Jana Pawła II. To miejsce stało się symbolem pamięci i hołdu dla zasłużonej postaci naszego kraju.

---

Oceń: Jan Jur-Gorzechowski

---