Stefan Prawowski

---

Życiorys

Rodzina

Stefan Prawowski był synem Józefa Prawowskiego, kupca urodzonego około 1843 roku, oraz Wiktorii Marii Jeżewskiej, która żyła w latach 1846-1924. Edytując biografię tego wybitnego człowieka, warto zaznaczyć, że jego rodzina wychowywała się w duchu patriotyzmu. Niezwykle ważną postacią w jego życiu była siostra, malarka Józefa Majchrowicz, żyjąca w latach 1884-1959.

I wojna światowa i powstanie wielkopolskie

W czasie pierwszej wojny światowej Stefan Prawowski wstąpił do I lub II Korpusu Polskiego w Rosji, zorganizowanego w 1917 roku. Jego wkład w walkę o niepodległość objawiał się także poprzez aktywność w Polskiej Organizacji Wojskowej. Po zakończeniu wojny dołączył do I Batalionu Pogranicznego w Szczypiornie, dzielnicy Kalisza, gdzie 15 grudnia 1918 roku przyjęto go do Wojska Polskiego w stopniu podporucznika.

W czasie powstania wielkopolskiego na przełomie 1918 i 1919 roku Prawowski dowodził kompanią karabinów maszynowych 29 Pułku Strzelców Kaniowskich, uczestnicząc w walkach na ziemi krotoszyńskiej. Jego oddział aktywnie walczył, a w nocy z 30 na 31 grudnia 1918 roku zdobył Skalmierzyce. Kompania została wciągnięta w skład załogi pociągu pancernego „Poznańczyk”, który brał udział w walkach o Ostrów Wielkopolski. 1 stycznia, przy wsparciu załogi pociągu, udało się zdobyć dworzec w Krotoszynie oraz inne strategiczne obiekty w mieście.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego

1 czerwca 1919 roku Prawowski awansował na kapitana i został przeniesiony do rezerwy 57 Pułku Piechoty. Po wojnie ukończył kurs dowódców batalionów w 1921 roku. W czasie międzywojennym pełnił funkcje księgowego oraz urzędnika w Poznaniu, a od 1932 roku był pełnomocnikiem w Poznańskim Banku Ziemstwa Kredytowego. W 1931 roku uczestniczył w pracach Tymczasowej Komisji Rozjemczej Okręgowej Kasy Chorych miasta Poznań, a w latach 1936-1937 w Tymczasowej Komisji Rozjemczej przy Ubezpieczalni Społecznej w Poznaniu. Aktywnie włączył się również w politykę, kandydując do samorządu w wyborach w Wielkopolsce w 1933 roku.

Działalność kombatancka

Stefan Prawowski angażował się także w działalność kombatancką. Pełnił funkcję wiceprezesa Związku Weteranów Powstania Wielkopolskiego 1918-1919, który w 1928 roku przeszedł transformację w Związek Weteranów Powstań Narodowych Rzeczypospolitej Polskiej 1914-19. W 1930 roku zasiadł w Zarządzie Ziem Zachodnich tego związku, a dwa lata później objął kierownictwo nad tym zarządem. Jako lider, inicjował projekt stworzenia regulaminu i wzoru odznaczenia „Krzyż za Powstanie Wielkopolskie 1918/19”, jednak jego propozycja nie uzyskała akceptacji władz. W marcu 1934 roku, podczas walnego zjazdu, został wybrany na członka nowego zarządu. Warto wspomnieć o jego licznych aktywnościach, w tym o publikacji broszury „Zarys historji Związku Weteranów Powstań Narodowych R. P. 1914/19” z 1935 roku.

Kolejna oznaka jego aktywności miała miejsce 7 października 1931 roku, kiedy to został wybrany do Komisji Rewizyjnej Towarzystwa ds. badań nad historią Powstania Wielkopolskiego 1918/19. Od 1932 roku był członkiem Związku Rezerwistów RP oraz prezydium I Walnego Zjazdu Delegatów Okręgu Poznańskiego tego Związku. Należał także do Koła Żołnierzy byłego I Batalionu Pogranicznego w Szczypiornie. 11 czerwca 1932 roku zwołał zebranie powstańców wielkopolskich w Hotelu Polskim w Ostrowie, na którym zaproponował utworzenie nowego towarzystwa, jednak spotkał się z odmową, gdyż w mieście istniały już dwie takie organizacje.

Zbrodnia katyńska i pochówek

Po wybuchu II wojny światowej Stefan Prawowski został osadzony w radzieckim obozie jenieckim w Kozielsku. 26 stycznia 1940 roku trafił na leczenie do szpitala w Smoleńsku, i choć był tam do 24 lutego, 14 kwietnia ponownie skierowano go do obozu. 28 kwietnia 1940 roku, decyzją szefa NKWD, został wysłany do Smoleńska, gdzie stanął wobec tragicznego losu, jakim była zbrodnia katyńska. Jego ciało udało się ekshumować w 1943 roku, a identyfikacja odbyła się na podstawie dokumentów znalezionych przy zwłokach. Spoczywa na Polskim Cmentarzu Wojennym w Katyniu, a Sąd Powiatowy we Włocławku uznał go za zmarłego w 1953 roku. W 2007 roku, pośmiertnie odznaczono go stopniem majora.

Jego symboliczna płyta nagrobna umiejscowiona jest na cmentarzu komunalnym we Włocławku, w grobie nr 22/1/32, gdzie spoczęła także jego matka, siostra Józefa oraz siostrzenica Zofia Wiktoria.

Odznaczenia

Stefan Prawowski jest postacią, która zasługuje na szczególne uznanie za swoje osiągnięcia związane z odzyskaniem niepodległości. W lipcu 1932 roku otrzymał Medal Niepodległości za swoje zasługi w tej dziedzinie. Medal ten jest przyznawany osobom, które w szczególny sposób przyczyniły się do walczy o wolność kraju.

Dodatkowo, Prezydent RP Ignacy Mościcki wyróżnił go dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi. Te odznaczenia miały miejsce w kontekście jego zaangażowania w działalność społeczną. Po raz pierwszy została mu wręczona nagroda z okazji Święta Niepodległości w 1932 roku, a po raz drugi w grudniu 1938 roku, co jest dowodem na trwały wpływ jego pracy i oddania dla społeczeństwa.

Życie prywatne

Stefan Prawowski był osobą, której życie osobiste obfitowało w ważne wydarzenia i rodzinne relacje. Utrzymywał bliskie więzi rodzinne, będąc żonaty z Marią Łucją Weinknecht, ewangeliczką, która żyła w latach 1903-1979. Z tego związku przyszły na świat dwie córki: Halina Wanda, żyjąca w latach 1924-1984, która wyszła za mąż za Wawrzyńczaka oraz Irena Maria, urodzona w 1926 roku i traktowana jako Łabsz (Labsz, Labsch), a następnie Kowalska.

Okres II wojny światowej przyniósł rodzinie Prawowskich wiele trudności. Córka Halina została deportowana do Mühleneck, gdzie zmuszona była podjąć roboty przymusowe. Po zakończeniu wojny, Halina przebywała w obozie przejściowym w Mattenberg, gdzie jej losy splatały się z losami matki. W czerwcu 1945 roku wdowa po Prawowskim dotarła z Warszawy do Niemiec, a w lipcu zjednoczyła się z córkami w obozie przejściowym w Fritzlar.

Z historycznych dokumentów wynika, że w 1938 roku Maria Prawowska mieszkała w Warszawie jako katoliczka. W swoich dokumentach podała nazwisko panieńskie Winiecka. Jej córka Halina, zanim wojna wybuchła, mieszkała w miejscowości Wojtkiewicze, niedaleko Brześcia, a Irena, według swoich deklaracji, pracowała jako stenotypistka, będąc jednocześnie uczennicą.

Po wojnie losy rodziny Prawowskich zmieniły się znacząco. Wdowa po Prawowskim podjęła życie w Wielkiej Brytanii, gdzie zmarła w 1979 roku w miejscowości Barton. Halina z Prawowskich Wawrzyńczak zmarła pięć lat później, w 1984 roku, w Bradford. Natomiast Irena Łabsz-Kowalska jeszcze w 1951 roku przebywała w Polsce, a w latach sześćdziesiątych wzięła ślub w Bradford, co było znaczącym krokiem w jej życiu.

---

Oceń: Stefan Prawowski

---