Stanisław Zdanowski

---

Życiorys

Dzieciństwo

Stanisław Zdanowski był synem Michała Urbana Zdanowskiego oraz Józefy z rodziny Kudelskich. Przed 1906 rokiem, w wyniku przemieszczenia swojej rodziny, osiedlił się w Galicji, zamieszkując kolejno w Opatowie, Rytwianach oraz Opatowcu.

Służba w Legionach

W wieku piętnastu lat, nieco szaloną decyzją, uciekł z Gimnazjum Pijarów w Pińczowie, ruszając w stronę Legionów Piłsudskiego. 31 sierpnia 1914 roku, w Pińczowie, dołączył do I Brygady, wchodząc w skład 1 kompanii, III batalionu 1 pułku piechoty. Po przejściu intensywnych szkoleń wojskowych, pluton pińczowski został skierowany do Krakowa, gdzie zorganizowano umundurowanie oraz wyposażenie wojskowe. We wrześniu tego samego roku pluton przydzielono jako uzupełnienie do I batalionu 1 pułku, który wtedy działał pod Nowym Korczynem i Opatowcem.

Stanisław brał udział w wielu walkach, w tym: pod Chyżówkami, Stopnicami Królewskimi, Nowym Sączem, Marcinkowicami, Pisarzową i Łowczówkiem. Był również obecny w walkach pozycyjnych wzdłuż rzeki Nidy, a także w bitwie pod Pińczowem oraz w klimontowskiej bitwie (Kozinek). Najcięższe rany odniósł podczas bitwy pod Jastkowem k. Lublina, 13 sierpnia 1915 roku. Został ciężko ranny w nogę, bok oraz płuca, a jego stan był na tyle poważny, że spoczywał nieprzytomny, co doprowadziło do jego zarejestrowania jako poległego. W wyniku narastającego szumowiny, przy zasypywaniu grobu zdołał się poruszyć, co uratowało mu życie i umożliwiło rozpoczęcie leczenia. Dziś jego symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Legionistów Polskich w Jastkowie, którego nazwa jest związana z ofiarami tej bitwy.

Polska Organizacja Wojskowa

W wyniku odniesionych ran istniało zagrożenie amputacji nogi, lecz pacjent miał szczęście, gdyż trafił do kliniki chirurgicznej w Wiedniu, gdzie udało się uratować jego kończynę. Jako inwalida, nie wrócił jednak do Legionów, lecz dołączył do Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). Pełnił funkcję instruktora w powiecie Łukowskim, a 11 listopada 1918 roku uczestniczył w rozbrajaniu niemieckich żołnierzy w Łukowie.

Służba w Wojsku Polskim II RP

Po odzyskaniu niepodległości, na mocy rozkazu L.73 dowództwa baonu zapasowego 22 pułku piechoty z 1 maja 1919 roku, po odsunięciu ppor. E. Kwiatkowskiego, powierzono mu dowództwo Kompanii garnizonowej w Łukowie. Ta jednostka stała się zalążkiem późniejszego 22 pułku piechoty, który w okresie międzywojennym stacjonował w Siedlcach.

Niestety, związany z odnowieniem ran, Stanisław został zwolniony z wojska 15 kwietnia 1920 roku na podstawie aktu superrewizyjnego DOG Lublin. Mimo swojego inwalidztwa, w dalszym ciągu służył w wojsku, stając się ochotnikiem w 22 pp oraz 27 pp w czasie bolszewickiej inwazji, trwającej od 1 lipca do 31 grudnia 1920 roku.

Praca w służbie cywilnej

Stanisław rozpoczął swoją karierę w sektorze publicznym w 1918 roku, w Sekcji Gospodarczej Rady Powiatowej w Łukowie, gdzie pracował od 15 lipca do 10 listopada tegoż roku. Po przeniesieniu do Siedlec, objął stanowisko etatowego sekretarza w Inspektoracie Szkolnym, gdzie zmagał się z wyzwaniami od 20 sierpnia 1919 roku do końca lutego 1929 roku. Równocześnie przez wiele lat był członkiem Rady Szkolnej Miejskiej oraz Powiatowej w Siedlcach, na co wpływ miała decyzja Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego.

Od 1 marca 1929 roku do końca lutego 1931 roku pełnił funkcję ławnika w Magistracie miasta Siedlec. Od 1 marca 1931 roku do 30 września 1939 roku był wiceprezydentem Siedlec, gdzie znacząco przyczynił się do rozwoju infrastruktury edukacyjnej. Zainicjował budowę pięciu szkół powszechnych, zorganizował Ośrodek Dożywiania dla dzieci z rodzin robotniczych oraz był inicjatorem Osiedla Robotniczego, które obejmowało budowę 17 domów bliźniaczych oraz Domu Ludowego. Dodatkowo, z jego inicjatywy wybudowano wodociągi miejskie oraz rozbudowano sieć kanalizacyjną.

Oprócz pracy zawodowej, Stanisław aktywnie uczestniczył w różnych organizacjach społecznych, takich jak Związek Inwalidów Wojennych oraz Federacja Polskich Związków Obrońców Ojczyzny. Aż do września 1939 roku, wytrwałoby, nie opuścił miasta i pełnił swoje funkcje w administracji miejskiej, aż do momentu, gdy Niemcy wkroczyli do Siedlec, ustanawiając swojego komisarza i pozwalając obecnym pracownikom na dokończenie swoich obowiązków.

W niewoli sowieckiej

Niemcy wycofali się z Siedlec, a wkrótce na ich miejsce wkroczyły wojska sowieckie. W październiku 1939 roku, wbrew swojej woli, Stanisław został wywieziony do Ostaszkowa. Pierwszy list, który wysłał do rodziny, datowany był na 20 listopada 1939 roku z Kozielska. W zawartości wspominał o kilku osobach przebywających z nim, takich jak J. Piotrowski, Głuchowski, mjr Sadowski i inni. Z listu z 28 kwietnia 1940 roku wynikało, iż pracował jako buchalter w sowchozie „Krasnyj Płodowod” w Popielowie koło Smoleńska. Tam pozostawał do 31 stycznia 1941 roku.

Stanisław, korzystając z posiadanych dokumentów pokazujących jego przynależność do administracji miejskiej w Siedlcach, próbował uzyskać zgodę na powrót do rodziny i miasta, lecz jego starania nie skutkowały. Zdołał jednak potajemnie udać się do Moskwy, aby w niemieckiej ambasadzie wyrobić paszport, co mu się udało, przez co wrócił do sowchozu jako obywatel Generalnego Gubernatorstwa, kontynuując starania o wizę na powrót do Polski.

Powrót do Siedlec

Stanisław wrócił do Siedlec 1 lutego 1941 roku. Po przybyciu, przeszedł przez przesłuchania Gestapo, a 1 marca 1941 roku został powołany z powrotem na swoje dawne stanowisko. Od 11 lipca 1942 do 31 marca 1943 roku pełnił funkcję burmistrza m. Siedlec. Natychmiast wziął się za pracę w Związku Walki Zbrojnej, operując pod pseudonimem „Szpak”. W swoim biurze odpowiedzialny był za rozdział prasy podziemnej, współpracując z przedstawicielami lokalnych instytucji medycznych i edukacyjnych.

Jego stanowisko pozwoliło mu na przywrócenie działalności Ośrodka dożywiania dzieci oraz dokończenie budowy oddziału chirurgicznego miejskiego szpitala. Szczególnie poruszające były wydarzenia związane z organizacją uroczystości pogrzebowej ofiar wysiedleń z Zamojszczyzny, która przyciągnęła tysiące uczestników jako manifestacja sprzeciwu wobec niemieckiej okupacji.

Aresztowanie, przesłuchania i pobyt w niemieckich obozach

4 kwietnia 1944 roku, pismem gubernatora warszawskiego, Stanisław Zdanowski został zwolniony z zajmowanego stanowiska burmistrza Siedlec, ponieważ „nie dawał gwarancji na pełne posłuszeństwo administracji niemieckiej”. Został aresztowany 31 marca 1943 roku, w dniu swoich urodzin, akurat podczas rozdziału podziemnej prasy. Na szczęście, części prasy, którą miał, zdołał się pozbyć i podczas rewizji nie znaleziono niczego, co mogłoby go obciążyć. Trudne chwile spędzone w młodym starostwie zakończyły się w Pawiaku, gdzie następnie przeniesiono go do obozu Auschwitz-Birkenau, zaznaczając numer obozowy 121675.

W Birkenau przebywał do 29 października 1944 roku, a po tym czasie został przewieziony do Sachsenhausen. Po serii ewakuacji dotarł do obozu w Schwarzheide, gdzie 9 maja 1945 roku, po morderczym marszu śmierci, zdołał odzyskać wolność w Nowym Mieście w Sudetach.

Praca po II wojnie światowej

Po przetrwaniu obozów, Stanisław wrócił do kraju, gdzie przez pewien czas był objęty opieką medyczną w szpitalu w Legnicy. Po zwolnieniu z szpitala, w lipcu 1945 roku, objął kierownicze stanowisko w Wydziale Opieki Społecznej Urzędu Pełnomocnika Rządu na Dolny Śląsk. 24 listopada 1945 roku został mianowany pełnomocnikiem PCK na Okręg Dolnośląski z siedzibą we Wrocławiu. Zatrzymał się tam, wraz z rodziną, z wyjątkiem najstarszego syna, żołnierza AK, który zaginął podczas bombardowania.

W PCK Stanisław zaangażował się w działalność charytatywną, organizując pomoc dla ofiar nazizmu oraz inicjując różnorodne projekty społeczne, takie jak sanatorium dla ofiar obozów w Karpaczu czy akcje dożywiania dzieci. Współdziałał z wieloma instytucjami, działając aktywnie na rzecz rehabilitacji społecznej w nowej rzeczywistości.

W miarę upływu czasu, jednak jego działania zaczęły budzić niepokój władzy komunistycznej, co doprowadziło do pierwszych szykan wobec Stanisława Zdanowskiego. Na innych stanowiskach również spotykały go trudności, a jego działanie w Izbie Rzemieślniczej oraz Zakładzie Doskonalenia Rzemiosła przyniosło podobne skutki. Jego problemy zdrowotne zmusiły go do rezygnacji, a ze stanowiska emerytalnego opuścił w 1966 roku.

Stanisław Zdanowski zmarł nagle we Wrocławiu 26 listopada 1966 roku, w wieku 67 lat. Pochowany został w grobie rodzinnym w Siedlcach, w pobliskiej okolicy ulicy Cmentarnej.

Ordery i odznaczenia

W dorobku Stanisława Zdanowskiego znajduje się szereg prestiżowych odznaczeń, które potwierdzają jego odwagę i zasługi dla kraju.

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (przyznany pośmiertnie w 2009 roku),
• Krzyż Walecznych,
• Krzyż Niepodległości (otrzymany 4 lutego 1932 roku),
• Złoty Krzyż Zasługi (28 kwietnia 1938 roku),
• Srebrny Krzyż Zasługi (przyznany 17 kwietnia 1930 roku),
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921.

---

Oceń: Stanisław Zdanowski

---