Eugeniusz Frankowski

---

Życiorys

Eugeniusz Frankowski, syn Władysława oraz Ludwiki z Kozłowskich, rozpoczął swoją edukację w sztukowaniu zachowania polskiej kultury od najmłodszych lat. W trakcie nauki w gimnazjum w Siedlcach wyrażał swoje pragnienia obywatelskie, co skończyło się usunięciem z placówki za walkę o nauczanie w języku polskim. Po tym incydencie przeniósł się do gimnazjum w Żytomierzu, gdzie w wyniku zaangażowania w rewolucję 1905 roku również został wydalony. Ostatecznie udało mu się zdać maturę w 1907 roku w Siedlcach. W tym samym roku rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, wybierając kierunek przyrodoznawstwa oraz medycyny.

W latach 1911–1914 i 1921–1922 pełnił rolę asystenta w Katedrze Antropologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1921 roku obronił doktorat z zakresu archeologii i antropologii pod kierownictwem profesora Włodzimierza Demetrykiewicza. Następnie, w 1922 roku, zdobył habilitację z etnografii i etnologii na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie wykładał te przedmioty aż do 1928 roku. W 1926 roku uhonorowano go tytułem profesora nadzwyczajnego przed osiągnięciem tytułu profesora zwyczajnego etnografii i etnologii na Uniwersytecie w Poznaniu w 1948 roku.

W okresie międzywojennym Frankowski przebywał w Hiszpanii, gdzie znacząco przyczynił się do budowania korzystnego wizerunku Polski. Podczas licznych odczytów podkreślał rolę Polski w kontekście historii europejskiej oraz pisał artykuły do dziennika El Sol, w których komentował kwestie niepodległości. W 1918 roku był jednym z inicjatorów utworzenia Polskiej Agencji Prasowej w Madrycie, pełniąc kluczową rolę w jej działalności aż do momentu powstania polskiej placówki dyplomatycznej.

Od 1921 do 1939 roku piastował stanowisko dyrektora Muzeum Etnograficznego w Warszawie. Jego działania doprowadziły do przywrócenia pierwotnej nazwy „Muzeum Etnograficzne”, ustępującej mającemu miejsce od 1897 roku „Zbiorom Etnograficznym”. Ponadto był pomysłodawcą stałej wystawy, otwartej w 1925 roku, która zastała zarejestrowana na kilku filmach stworzonych według jego koncepcji. Dzięki jego zaangażowaniu muzeum osiągnęło rozwój w zakresie działalności naukowej oraz edukacyjnej. Niestety, podczas II wojny światowej wszystkie zbiory muzeum, łącznie z prywatnymi zbiorami Frankowskiego, uległy zniszczeniu w wyniku pożaru jego mieszkania na Żoliborzu w trakcie powstania warszawskiego.

W latach 1939–1944 prowadził zajęcia z zakresu etnografii Polski oraz etnologii ogólnej w ramach tajnego nauczania, a po zakończeniu II wojny światowej, od 1 listopada 1944 do 30 marca 1945 roku, uczył geografii oraz arytmetyki w Szkole Rolniczej w Koszarach. Frankowski był dwukrotnie zamężny; jego żonami były Marta z domu Rzewuska oraz Maria z Karbowskich.

Po roku zmagania z ciężką chorobą spowodowaną uszkodzeniem kręgosłupa, zmarł i został pochowany 13 lutego 1962 roku na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Działalność naukowa

Frankowski zaangażował się w rozległe badania etnograficzne i antropologiczne, które miały miejsce zarówno w Polsce, jak i w różnych krajach Europy. Jego praca badawcza rozpoczęła się w okresie studiów na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie pod opieką Juliana Talko-Hryncewicza uczestniczył w badaniach antropologicznych na terenie polskiej góralszczyzny, w miesiącach letnich, w latach 1910-1913.

W 1911 roku, jako dyplomowany antropolog, podjął samodzielne badania w rejonie Polesia Wołyńskiego, które miały miejsce w miesiącach jesiennych między 1911 a 1913 rokiem. Następnie, w 1912 roku, rozpoczął stacjonarne badania etnograficzne w Kotlinie Sądeckiej, które trwały do 1914 roku.

W latach 1914–1920 prowadził intensywne badania terenowe na całym obszarze Półwyspu Iberyjskiego. Szczególnie wartościowy był jego wkład w badania etnograficzne oraz muzealnictwo w Kraju Basków. W rezultacie jego pracy opublikował wiele prac naukowych, z których część ukazała się w różnych językach, takich jak hiszpański, francuski, portugalski oraz niemiecki. Niestety, niektóre rękopisy i maszynopisy dotyczące kultury baskijskiej uległy zniszczeniu podczas II wojny światowej.

Na temat zniszczeń świadczy list Marii Frankowskiej do Witolda Armona z 1978 roku, z którego dowiadujemy się, że:

[zniszczeniu uległy] prace już napisane, które spaliły się w naszym mieszkaniu w Warszawie po powstaniu, a były całkowicie przygotowane do druku łącznie z bardzo bogatym materiałem ilustracyjnym (fotografie i rysunki własnej roboty) i obejmowały: obszerną rozprawę poświęconą zwyczajom dorocznym Basków (ze szczególnym uwzględnieniem zwyczajów agrarnych oraz związanych z kultem zmarłych oraz drugą, również obszerną monografię pt. Sztuka ludowa Basków. Prócz tego niszczeniu uległo kilka artykułów. Treścią jednego z nich, jak pamiętam, była analiza i opis tzw. arguisayolas (deseczki rzeźbione owinięte w sposób ciągły cienkim jak makaron sznurkiem – świeczką. Świeczki te były zapalane w kościele na cześć zmarłych), treścią drugiego artykułu były narzędzia rolnicze Basków. Innych dobrze nie pamiętam, wydaje mi się, że związane były ze sztuką i budownictwem Basków.

Eugeniusz Frankowski aktywnie uczestniczył w międzynarodowych kongresach etnograficznych i pozostawał członkiem wielu towarzystw oraz instytucji naukowych, zarówno w Polsce, jak i za granicą, takich jak:

• Królewska Akademia Historii w Madrycie (członek korespondent od 1918 r.),
• Królewska Akademia Galicyjska w La Coruña (członek korespondent od 1919 r.),
• Narodowe Muzeum Antropologiczne w Madrycie (członek korespondent od 1918 r.),
• Portugalskie Towarzystwo Antropologii i Etnologii w Porto (członek korespondent od 1918 r.),
• Portugalskie Towarzystwo Etnografii i Etnologii w Lizbonie (członek korespondent od 1919 r.).

W 1920 roku, w uznaniu jego zasług, został odznaczony przez Portugalię Krzyżem Kawalerskim Orderu Świętego Jakuba od Miecza.

Spuścizna

Wiele materiałów związanych z życiem i twórczością Eugeniusza Frankowskiego jest przechowywanych w archiwach Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie oraz w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Ciekawym jest fakt, że część pośmiertnych prac artysty została odkryta na terytorium Hiszpanii. W 1993 roku, na targu numizmatycznym w Pampelunie, mieszkaniec gminy Auritz (hiszp. Burguete) nabył szklane negatywy fotograficzne, które uchwyciły codzienność mieszkańców wioski Auritz oraz Orreaga (hiszp. Roncesvalles). Po pewnym czasie skoncentrowano się na analizie zapisów na tych negatywach, które wskazywały, że część wykonanych zdjęć mogła być dziełem Eugeniusza Frankowskiego, a same fotografie powstały w okresie letnim roku 1917.

To fascynujące odkrycie zostało szerzej opisane przez baskijskiego historyka Jose Etxegoien Juanarena w 2014 roku. W jego publikacji, wydanej przez władze gminy Auritz, po raz pierwszy zaprezentowano reprodukcje 43 wcześniej nieznanych zdjęć, co przyczyniło się do dalszego rozwoju badań nad twórczością Frankowskiego i jego wkładem w lokalną kulturę.

Wybrane publikacje

Na liście wybranych prac Eugeniusza Frankowskiego można znaleźć wiele znaczących publikacji, które obejmują różnorodne tematy oraz formy. Oto niektóre z nich:

• 1913, Krajobrazy Wołynia, „Ziemia”, s. 22-26,
• 1913, Jak lud nasz oświetlał chaty, „Ziemia”, s. 164-166,
• 1914, Z Polesia Wołyńskiego, „Ziemia”, 155-156, 165-168, 183-186, 196-197,
• 1914, Niedziela Palmowa w Kotlinie Sądeckiej, „Ziemia”, s. 215-217,
• 1916, La lucha entre hombre y los espiritus malos por la posesión de la tierra y su usufructo, „Boletin de la Real Sociedad Española de Historia Natural”, Madrid, t. XVI,
• 1916, Estudios etnológicos: Los signos quemados y esquilados sobre los animales de tiro de la Península Ibérica, Madrid (Memorias de la Real Sociedad Española de Historia Natural, T.X, Memoria 5a, s. 267-310),
• 1916, As cangas e jugos portugueses de jungir os bois pelo cachaso, „Terra Portuguesa”, nr 2, Lisboa,
• 1917, Relato de exploraciones en las Provincias Vascongadas, „Boletín de la Real Sociedad Española de Historia Natural”, t. XVII, Madrid,
• 1918, As cabeceiras de sepultura e as suas transformaçôes, „Terra Portuguesa”, nr 25, Lisboa,
• 1918, Hórreos y palafitos de la Península Ibérica, „Trabajos de la Comisión de Investigaciones Paleontológicas y Prehistóricas”, nr 18, Madrid,
• 1919, Polonia y su misión en Europa, Madrid,
• 1920, Sistematización de los ritos usados en las ceremonias populares. Discurso preliminar por Á. de Apraiz, San Sebastián,
• 1920, Los métodos de la etnología, San Sebastián,
• 1920, Estelas discoideas de la Península Ibérica, „Trabajos de la Comisión de Investigaciones Paleontológicas y Prehistóricas”, Madrid, nr 25, s. 192,
• 1920, Las nececidades más urgentes de las ciencias antropológicas en España, „Boletín de la Real Sociedad Española de Historia Natural”, Madrid, t. XX, s. 117-122,
• 1920, Sistematización de los ritos usados en las ceremonias populares, „Eusko – Ikaskunza Sociedad de Estudios Vascos”, San Sebastian,
• 1920, Los métodos de la Etnologia, „Eusko – Ikaskunza Sociedad de Estudios Vascos”, San Sebastian,
• 1922, Zbiory etnograficzne w Polsce, „Lud”, t. XXI, s.40-50,
• 1922, Fotografia w ludoznawstwie, „Ziemia”, Warszawa, t. VII, s. 100-111,
• 1923, Wycinanki i ich przeobrażenia, „Lud”, Lwów, t. XXII, s. 82-128,
• 1925, Krzyże kamienne i domki drewniane na cmentarzach poleskich, „Ziemia”, Warszawa, t. X, s. 134-136,
• 1924, Zabiegi magiczne przy pożyczaniu, kupnie i sprzedaży u ludu polskiego, „Lud”, t. 23, ss. 50-111,
• 1925, Hiszpanka, „Naokoło Świata”, nr 16, szpalty 85-116,
• 1927, Karnawał ludzi i zwierząt w Hiszpanii, Warszawa,
• 1928, Eugeniusz Frankowski [szkic autobiograficzny i bibliografia], [w:] Kronika Uniwersytetu Poznańskiego za rok szkolny 1927/28, Poznań, s. 109-113,
• 1928, Kalendarz obrzędowy ludu polskiego, Warszawa,
• 1928, Malowanki. Sztuka Ludowa w Polsce I, Warszawa – Kraków,
• 1928, Wycinanki. Sztuka Ludowa w Polsce II, Warszawa – Kraków,
• 1928, Les découpures de papier. L’art populaire en Pologne, Warszawa,
• 1928, Les peintuires décoratives. L’art populaire en Pologne, Warszawa,
• 1929, Sochy, radła, płużyce i pługi w Polsce, Poznań,
• 1931, Organizacja nauki w Hiszpanii, „Nauka Polska”, t. XIV, s.213-262,
• 1931, A cabaça, „Trabalhos da Sociedade Portuguesa de Antropologia e Etnologia”, Porto,
• 1932, Sztuka ludowa, [w:] Wiedza o Polsce. T. I I I, Warszawa, s. 345-416,
• 1933, Regiony Hiszpanii, Poznań,
• 1934, Cuestiones generales acerca del arte popular vasco, [w:] V Congreso de Estudios Vascos. Recopilación de los trabajos de dicho Congreso, celebrado en Vergara del 31 de Agosto al 8 de Septiembre de 1930 acerca de temas de Arte Popular Vasco, San Sebastián, s. 3-17,
• 1935, El arte popular Vasco, „Congreso de Estudios Vascos. Eusko – Ikaskuntza”, San Sebastian,
• 1949, Etnografia radziecka, „Wieś”, nr 26, s. 4-5,
• 1952, Etnografia radziecka, „Lud”, Poznań, t. XXXIX, 1948–1951, s. 1-42,
• 1954, Etnografia w pierwszych 12 tomach drugiego wydania Wielkiej Encyklopedii Radzieckiej, „Lud”, Wrocław, t. XLI, s. 831-847,
• 1953, Hafty kurpiowskie, „Polska Sztuka Ludowa”, nr 6, s. 382-383,
• 1954, Złotogłowie kaszubskie, „Polska sztuka Ludowa”, nr 3, s. 148-161,
• 1986, Hórreos y palafitos de la Península Ibérica, ed. de J. M. Gómez Tabanera, Madrid,
• 1989, Estelas discoideas de la Península Ibérica, ed. de J. M. Gómez Tabanera, Madrid.

---

Oceń: Eugeniusz Frankowski

---