Jerzy Wiszniewski (hydrobiolog)

---

Życiorys

Jerzy Wiszniewski przyszedł na świat w rodzinie, w której medycyna zajmowała centralne miejsce. Jego ojciec, dr medycyny Eugeniusz Wiszniewski, był lekarzem naczelnych Szpitala Miejskiego w Siedlcach oraz senatorem w II Rzeczypospolitej. Matką Jerzego była Janina, z domu Michałowska.

W 1918 roku, po zdaniu egzaminu do klasy I Gimnazjum Podlaskiego w Siedlcach, został objęty klasą III przez dyrektora szkoły, Mieczysława Asłanowicza. Po reorganizacji szkolnictwa kontynuował edukację w Gimnazjum Przyrodniczym im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego. W 1924 roku ukończył naukę, zdając egzamin dojrzałości, a następnie przeniósł się do Warszawy, gdzie rozpoczął studia przyrodnicze na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego pod opieką profesora Konstantego Janickiego.

Jego kariera naukowa nabrała tempa w 1929 roku, kiedy uzyskał tytuł zoologa-limnologa oraz złożył państwowy egzamin dla nauczycieli szkół średnich. Wkrótce potem odbył roczną służbę w Szkole Podchorążych Łączności. W latach 1930-1935 pracował w Stacji Hydrobiologicznej nad jeziorem Wigry, gdzie najpierw pełnił rolę asystenta, a następnie starszego asystenta pod kierownictwem prof. Alfreda Lityńskiego. W 1932 roku obronił rozprawę na temat wrotków występujących w okolicy Warszawy i uzyskał tytuł doktora filozofii w dziedzinie zoologii.

W lutym 1935 roku rozpoczął pracę w Katedrze Zoologii Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, a niedługo później uzyskał stopień doktora habilitowanego i objął stanowisko docenta. Wtedy zainicjował prowadzenie wykładów z hydrobiologii na Uniwersytecie Warszawskim.

W 1937 roku Wiszniewski został wybrany na organizatora Stacji Hydrobiologicznej w Pińsku, a rok później objął tam kierownictwo, kończąc jednocześnie współpracę z Szkołą Główną Gospodarstwa Wiejskiego. W obliczu narastających zagrożeń, został delegowany przez Państwową Radę Ochrony Przyrody do powiatów pińskiego i łuninieckiego. Po wybuchu II wojny światowej pozostał w Pińsku, gdzie wiosną 1940 roku zaczął być poszukiwany przez NKWD jako oficer rezerwy Wojska Polskiego. Jego losy poprowadziły go przez Polesie, a następnie do Lwowa, gdzie podjął pracę jako woźny i palacz w kotłowni Instytutu Politechnicznego.

Na krótko powrócił do Pińska, gdzie stworzono mu warunki do dalszej pracy badawczej. Po hitlerowskiej inwazji w czerwcu 1941 roku był zmuszony do ucieczki z tamtego miejsca. Zamieszkał na przedmieściach Pińska, poszerzając swoje badania naukowe. W czerwcu 1944 roku, po licznych perturbacjach, dotarł do Krakowa, a następnie do Warszawy, gdzie rozpoczął pracę w Państwowym Muzeum Zoologicznym. W tym czasie był aktywym uczestnikiem działalności konspiracyjnej w ramach Armii Krajowej, posługując się pseudonimem Poleski.

Wiszniewski walczył w powstaniu warszawskim, jednak 13 sierpnia został ranny na skutek eksplozji pułapki z czołgiem. Tragicznie zginął 26 sierpnia 1944 roku, zagrzebany w gruzach kamienicy przy ulicy Kilińskiego 1 w Warszawie podczas nalotu bombowego. Jego ciało nigdy nie zostało odnalezione, co dodaje smutku do jego historii.

Dorobek naukowy

Jerzy Wiszniewski, znany hydrobiolog, ma na swoim koncie ponad czterdzieści cennych prac naukowych, które w całości skoncentrowane są na problematyce limnologii. Jego głównym obszarem specjalizacji była fauna wrotków, a jego badania koncentrowały się na gatunkach występujących zarówno w piaskach podwodnych, jak i tych, które wynurzały się na powierzchnię.

Wiszniewski zdołał odkryć na polskich terenach ponad 200 gatunków wrotków, przy czym udowodnił, że wiele z tych organizmów realizuje pełen cykl życiowy w specyficznym środowisku, jakie stanowią piaski (tzw. psammon). Co więcej, wiele odnotowanych przez niego gatunków zostało zidentyfikowanych po raz pierwszy i, jak się okazało, nie występowały one nigdzie indziej.

W swoich pracach wprowadził do naukowego słownictwa kilka nowatorskich pojęć, takich jak: psammolitoral, hydropsammon, hygropsammon, eupsammon, limnopsammon, halipsammon, zoopsammon, phytopsammon, nannopsammon, mesopsammon oraz makropsammon. Ich wyodrębnienie poparł szczegółowymi analizami, które dotyczyły między innymi relacji między wodą, piaskiem oraz atmosferą, z uwzględnieniem stanu chemicznego wody oraz temperatur w części psammolitoralu.

Dzięki tym badaniom udowodnił, że woda w tym środowisku jest niezwykle żyzna, a zjawisko astatyzmu termicznego może przekraczać 20 stopni Celsjusza. Jego badania stały się sensacją w świecie nauki.

Również odkrycie trzech reliktowych gatunków skorupiaków w białoruskim jeziorze Wołłosowo — Mysis oculata relicta Loven, Pantoporeia affinis Bruzelius i Calanus macrurus Sars — wzbudziło spore zainteresowanie w środowisku akademickim.

Wśród 118 gatunków psammobiontów, które zidentyfikował, wyodrębnił 8 grup ekologicznych, bazując na takich cechach, jak pH czy utlenialność. Dodatkowo odkrył nowe gatunki i rodzaje wrotków, które były pasożytami lub komensalami, zamieszkującymi jamy skrzelowe raków oraz ciała ośliczek i karpi.

Prowadził także badania nad zmianami temperatury wody w polskich jeziorach w okresie przedwiośnia. Po 1939 roku zajął się syntezowaniem fauny wrotków w Polsce oraz stworzył charakterystykę limnologii i rybackiej Polesia. Ponadto podjął się uporządkowania nomenklatury i systematyzacji bibliografii dotyczącej wrotków.

W oparciu o badania z lat trzydziestych, opracował własną typologię polskich jezior. Działał jako organizator ekspedycji limnologicznych na Polesiu i w imieniu Polski uczestniczył w Międzynarodowych Kongresach Limnologicznych w Amsterdamie (1932), Belgradzie (1934) i Paryżu (1937). Jego działalność naukowa obejmowała również wizyty w stacjach hydrobiologicznych w Plön oraz nad Jeziorem Ochrydzkim.

Materiałów archiwalnych dotyczących Jerzego Wiszniewskiego można szukać w PAN Archiwum w Warszawie, gdzie dostępne są pod sygnaturą III-70.

---

Oceń: Jerzy Wiszniewski (hydrobiolog)

---